Πανηγύρι Αγίου Μάμα Αφροδισίων Χίου

Το Πανηγύρι στα Αφροδίσια γίνεται κάθε χρόνο στις 2 Σεπτεμβρίου , ημέρα γιορτής του προστάτη του χωριού του Αγίου Μάμαντος. Πρόκειται για ένα καθαρά παραδοσιακό Χιώτικο πανηγύρι , το οποίο κατά πολλούς είναι το ωραιότερο και μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού. Ξεκινάει το βράδυ της προηγούμενης ημέρας με τον πανηγυρικό Εσπερινό και συνεχίζεται ανήμερα στις 2 Σεπτεμβρίου με την Θεία Λειτουργία και το φαγητό – το πρωί – και με ένα μεγάλο γλέντι το βράδυ.

Όλη την οργάνωση του Πανηγυριού από την πρώτη μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια αναλαμβάνουν οι χωριανοί γεγονός που καθιστά ακόμα πιο σημαντική την άποψη ότι πρόκειται για το ωραιότερο πανηγύρι του νησιού . Το μυστικό για την μακροχρόνια επιτυχημένη οργάνωση του πανηγυριού είναι η ακούραστη προσφορά όλων των χωριανών τις ημέρες εκείνες και η κοινή προσπάθεια για την άμεση και ευγενική εξυπηρέτηση όλων των καλεσμένων.

Οι εγκαταστάσεις

Κλειδί για την σωστή οργάνωση του πανηγυριού είναι οι εγκαταστάσεις στην Πλατεία του Σχολείου . Και οι τρεις Σύλλογοι Αφροδισιανών που υπάρχουν (Χίου, Αθήνας και Αμερικής) έχουν από κοινού χρηματοδοτήσει έργα για την διαμόρφωση του χώρου του σχολείου , ώστε να γίνεται πιο εύκολη η προετοιμασία και το σερβίρισμα του φαγητού , καθώς επίσης και για να εξασφαλίζεται ένα ξεκούραστο , καθαρό και περιποιημένο περιβάλλον για τους καλεσμένους.

Ξεκινώντας από τα βασικά, οι καρέκλες και τα τραπέζια είναι αρκετά για να φιλοξενήσουν περί τους χιλίους (1000) καλεσμένους ,αριθμός που μπορεί να ακούγεται υπερβολικός αλλά δεν είναι λίγες οι φορές όπου το ποσοστό της πληρότητας των θέσεων έχει αγγίξει το 100 %. Τα σερβίτσια είναι όλα σιδερένια ενώ τα ποτήρια γυάλινα , σε δύο μεγέθη – μικρά και μεγάλα. Όλα αυτά ίσως ακούγονται απλά και αυτονόητα αλλά αποκτούν μεγάλη αξία αν αναλογιστεί κανείς τις ξύλινες παλιές καρέκλες και τα πλαστικά μαχαιροπήρουνα και πιάτα που συναντάμε (ας μας συγχωρέσουν αλλά είναι η αλήθεια…) σε πανηγύρια των άλλων χωριών.

Η κουζίνα είναι εφοδιασμένη με όλα τα μαγειρικά σκεύη που απαιτούνται για την προπαρασκευή του φαγητού , τόσο κατά το πανηγυρικό γεύμα όσο και για το γλέντι που επακολουθεί το βράδυ , του οποίου την οργάνωση αναλαμβάνουν και πάλι μόνο χωριανοί.

Στο μαγειρείο του Σχολείου προπαρασκευάζεται το παραδοσιακό «κατσικοπίλαφο» αλλά και οι μεζέδες της βραδιάς του γλεντιού. Υπάρχουν εστίες όπου τα φαγητά ψήνονται σε φωτιά , αλλά και διάφορες εστίες όπου χρησιμοποιούνται φιάλες υγραερίου , κυρίως για τους μεζέδες της βραδιάς του γλεντιού.

Έξω από το μαγειρείο υπάρχει μια σειρά από βρύσες όπου πλένονται τα μαγειρικά σκεύη πριν και μετά το πανηγύρι. Οι βρύσες είναι κατάλληλα χωρισμένες ώστε άλλες να χρησιμοποιούνται για τα καζάνια , άλλες για τα πιάτα και τα μαχαιροπήρουνα κι άλλες για τα υπόλοιπα μαγειρικά σκεύη. Το νερό που τροφοδοτεί αυτές τις βρύσες έρχεται από πηγή η οποία καταλήγει στην ειδική δεξαμενή που έχει φτιαχτεί επάνω από τον χώρο του Σχολείου , η οποία κατασκευάστηκε ξεχωριστά από τις υπόλοιπες του χωριού , ειδικά για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των ημερών του πανηγυριού.

Το τελευταίο μεγάλο έργο είναι το σκέπαστρο που καλύπτει όλη την Πλατεία. Είναι το πρώτο και μοναδικό τέτοιου είδους σκέπαστρο που υπάρχει σε ολόκληρη την Βόρεια Χίο το οποίο αντικατέστησε τις τέντες , που και πάλι πρώτοι οι Σύλλογοι Αφροδισιανών εγκατέστησαν το 1984.Το σκέπαστρο επιτρέπει την διεξαγωγή του πανηγυριού υπό οποιεσδήποτε συνθήκες , γεγονός που αποδείκτηκε έμπρακτα στο αξέχαστο εκείνο Πανηγύρι του 2002 όπου το γεύμα παρατέθηκε υπό καταρρακτώδη βροχή , χωρίς να δημιουργηθεί το παραμικρό πρόβλημα.

Οι προετοιμασίες

Οι προετοιμασίες για το πανηγύρι ξεκινούν μία εβδομάδα πριν, με το «άσπρισμα» όλου του χωριού, το πέρασμα δηλαδή όλων των τοίχων με ασβέστη . Κάθε νοικοκυρά έχει ήδη ασπρίσει το δικό της σπίτι , ενώ συνεργεία των τριών – τεσσάρων ατόμων ασπρίζουν τους κοινοτικούς χώρους. Παράλληλα καθαρίζονται οι δρόμοι και οι πεζούλες από τα ξερά χόρτα τα οποία έχουν φυτρώσει ανάμεσα στις πέτρες. Τις δουλειές αυτές αναλαμβάνουν οι άντρες του χωριού ενώ την ίδια ώρα οι γυναίκες ασχολούνται με τον καθαρισμό και τον στολισμό της εκκλησίας.

Ο καθαρισμός της εκκλησίας είναι μια συγκλονιστική εμπειρία.Όλες οι γυναίκες (αλλά και μερικοί άντρες για τα …δύσκολα) καθαρίζουν την εκκλησία με λεπτομέρεια και μεράκι , όπως θα καθάριζαν το σπίτι τους πριν από κάποια μεγάλη γιορτή . “Όλα τα σκεύη και οι εικόνες της εκκλησίας βγαίνουν έξω για να γυαλιστούν και να καθαριστούν. Όλοι οι τοίχοι εσωτερικά καθαρίζονται , ακόμα και το Ιερό Τέμπλο , ως και την πιο μικρή του άκρη. Όλα τα μπρούτζινα και ασημένια σκεύη γυαλίζονται με μπράσο , ώστε όλα την παραμονή και την ημέρα του πανηγυριού να λάμπουν.

Μετά τον καθαρισμό , στολίζεται ο περιβάλλων χώρος της εκκλησίας. Κάθε νοικοκυρά φέρνει από μία μεγάλη γλάστρα με βασιλικό , το άρωμα του οποίου κυριαρχεί στην ατμόσφαιρα. Τα πανηγυρικά σημαιάκια κρεμιούνται από άκρη σε άκρη και η Ελληνική σημαία υψώνεται στο καμπαναριό.

Με λουλούδια στολίζεται τόσο η εικόνα του Αγίου Μάμα στο μπροστινό μέρος του Ναού , όσο και όλες οι πύλες που οδηγούν στον περιβάλλοντα χώρο του Ναού. Την ημέρα εκείνη , δοκιμάζονται όλα τα ηχητικά και ηλεκτρικά συστήματα του Ναού , γεγονός που δείχνει το πάθος των χωριανών για την τελειότητα.

Οι δοκιμές περιλαμβάνουν τον έλεγχο όλων των ασφαλειών και διακοπτών που φωταγωγούν τον Ναό και τον περιβάλλοντα χώρο , καθώς επίσης και όλων των μικροφώνων και ηχείων. Από το καλοκαίρι του 2001 , έχει τοποθετηθεί αυτόματη ηλεκτρική καμπάνα , ξέχωρα από την παλιά παραδοσιακή καμπάνα η οποία κοσμεί ακόμα το καμπαναριό του Ναού.Οι τελικές εργασίες στην εκκλησία γίνονται την προπαραμονή του πανηγυριού , γύρω στις 29 με 30 Αυγούστου κάθε χρόνο. Τότε, στολίζονται με λουλούδια οι πόρτες του Ναού καθώς επίσης και η εικόνα του Αγίου Μάμα , δεξιά στο τέμπλο της εκκλησίας.

Τις παραμονές του πανηγυριού αρχίζουν και οι εργασίες για το φαγητό του γεύματος που παρατίθεται μετά την Θεία Λειτουργία , κάθε χρόνο στις 2 Σεπτεμβρίου. Το πανηγυρικό γεύμα περιλαμβάνει το παραδοσιακό «κατσικοπίλαφο» (κατσίκα και πιλάφι από ρύζι) , ενώ όποτε το πανηγύρι πέφτει σε ημέρα νηστείας (Τετάρτη ή Παρασκευή), το κατσικοπίλαφο αντικαθίσταται από ρεβυθοπίλαφο (πιλάφι με ρύζι και ρεβύθια) και μπακαλιάρο.

Οι άντρες αναλαμβάνουν το κόψιμο του κρέατος σε μικρά κομμάτια ενώ οι γυναίκες αναλαμβάνουν να «διαλέξουν» το ρύζι , να αφαιρέσουν δηλαδή τυχόν χαλασμένα σπυριά. Αφού γίνουν αυτά , το κρέας μπαίνει στα μεγάλα καζάνια έτοιμο για να ψηθεί το επόμενο πρωί , όπως επίσης και το ρύζι (το κρέας και το ρύζι ψήνονται ξεχωριστά).

Την ίδια στιγμή , κάποιοι αναλαμβάνουν το σκούπισμα και καθάρισμα της πλατείας , το στρώσιμο των τραπεζιών και τον καθαρισμό τους.Τα τραπέζια στρώνονται στην σειρά σε διάταξη τέτοια ώστε να δημιουργούνται οι κατάλληλοι διάδρομοι , οι οποίοι θα κάνουν το σερβίρισμα πιο εύκολο. Τέλος , όπως και με την εκκλησία , δοκιμάζονται όλες οι ηχητικές και ηλεκτρικές εγκαταστάσεις καθώς επίσης και όλα τα υδραυλικά συστήματα και συστήματα ψύξης. Αξίζει να σημειωθεί , ότι ένας ολόκληρος χώρος έχει μετατραπεί σε ψυγείο με ειδικά ψυκτικά συστήματα , όπου τοποθετούνται όλα τα αναψυκτικά και λοιπά ποτά που θα χρησιμοποιηθούν τόσο κατά το γεύμα όσο και κατά το γλέντι του πανηγυριού.

Η Θεία Λειτουργία και το φαγητό

Ξημερώματα της 2ας Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο , ανάβει η φωτιά στις τέσσερις μεγάλες εστίες που υπάρχουν στα μαγειρία του σχολείου. Εκεί τοποθετούνται τα τέσσερα καζάνια τα οποία περιέχουν το κρέας και το ρύζι. Γύρω στις 7.30 χτυπάει η καμπάνα , για να ξεκινήσει η πανηγυρική Θεία Λειτουργία.

Πλήθος πιστών αρχίζει και συρέει από ολόκληρο το νησί.Η εκκλησία του Αγίου Μάμαντος και ο εξωτερικός χώρος γεμίζει από κόσμο. Ενδεικτικό παράδειγμα της συμμετοχής του κόσμου είναι ότι πολλά τουριστικά γραφεία από την πόλη της Χίου , οργανώνουν μονοήμερες εκδρομές για τα Αφροδίσια.

Έτσι κάθε χρόνο , πολλά πούλμαν με πιστούς «ανεβαίνουν» από όλα τα μέρη της Χίου στα Αφροδίσια για να προσκυνήσουν τον Άγιο , αλλά και να ζήσουν αυτή την μοναδική εμπειρία. Η Λειτουργία ολοκληρώνεται με την μεταφορά της εικόνας του Αγίου γύρω από την εκκλησία με την συνοδεία όλων των πιστών . Το καλοκαίρι του 2001 , χρονιά που μεταφέρθηκαν τα Ιερά Λείψανα του Αγίου Μάμαντος στα Αφροδίσια , πραγματοποιήθηκε η περιφορά της εικόνας και των λειψάνων μέσα στους δρόμους του χωριού , μέσα σε κλίμα συγκίνησης.

Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας και της προσκύνησης της εικόνας του Αγίου , όλοι οι πιστοί ανεβαίνουν στην Πλατεία του Σχολείου , όπου θα παρατεθεί το πανηγυρικό γεύμα. Το σερβίρισμα του φαγητού γίνεται από τους χωριανούς . Κάποιοι αναλαμβάνουν να γεμίζουν τα πιάτα ενώ ανθρώπινες ουρές σχηματίζονται και τα πιάτα αλλάζουν συνεχώς χέρια μέχρι να φτάσουν στον τελευταίο «κρίκο» της ανθρώπινης αλυσίδας και να σερβιριστούν στα τραπέζια.

Το γεύμα ξεκινάει με την ευλογία και την προσευχή του Δεσπότη. Το παρόν στο γεύμα του πανηγυριού δίνουν εκπρόσωποι από όλους τους φορείς του νησιού , τόσο από τον χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και από αυτόν της εκκλησίας. Το σερβίρισμα του φαγητού ξεκινά από τα τραπέζια που κάθονται οι εκπρόσωποι αυτοί και συνεχίζει στα υπόλοιπα τραπέζια. Χάρη στον παλιό αλλά δοκιμασμένο αυτόν τρόπο όλα τα τραπέζια σερβίρονται σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα , γεγονός που προξενεί πάντα ένα ευχάριστο ξάφνιασμα στους καλεσμένους.

Το γλέντι

Το γλέντι στα Αφροδίσια το βράδυ της 2ας και 3ης Σεπτεμβρίου ,κορυφώνει τις εκδηλώσεις προς τιμήν του Αγίου Μάμαντος . Το γλέντι γίνεται στον ίδιο χώρο όπου παρατίθεται το μεσημεριανό πανηγυρικό γεύμα .Μετά το πέρας του μεσημεριανού γεύματος μεσολαβεί ένα μικρό διάστημα ξεκούρασης και μετά ξεκινούν οι εργασίες για την προετοιμασία της βραδιάς του γλεντιού. Το μενού περιλαμβάνει όλα εκείνα που περιμένει να δει κάποιος σε ένα παραδοσιακό πανηγύρι : σουβλάκια, κεφτέδες , πατάτες, τζατζίκι , σαλάτες κτλ. Όλοι οι μεζέδες προετοιμάζονται και παρασκευάζονται από τους χωριανούς.

Οι συνήθεις εργασίες είναι το καθάρισμα των πατατών, η προπαρασκευή του κιμά για τους κεφτέδες και το κόψιμο της σαλάτας. Την ίδια στιγμή αλλάζει η διάταξη των τραπεζιών ώστε να προκύψει και η πίστα στο κέντρο της πλατείας. Στα Αφροδίσια είχε κατασκευαστεί το 1990 η πρώτη πίστα από μωσαϊκό σε όλη την Βόρεια Χίο, κάτι που ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια κι άλλα χωριά. Γύρω στις 8.30 μ.μ. η φωτιά ξανανάβει για να ψηθούν οι μεζέδες. Εκείνη την ώρα καταφθάνει και η ορχήστρα. Η ορχήστρα κάθεται σε ειδικό υπερυψωμένο τσιμεντένιο πάλκο .

Τα παλιότερα χρόνια η ορχήστρα απαρτιζόταν από φυσικά παραδοσιακά όργανα – το λαούτο, το κλαρίνο , το βιολί και το ούτι. Τα τελευταία χρόνια με την επικράτηση και την εξάπλωση της ηλεκτρονικής μουσικής τα παραδοσιακά όργανα τείνουν να αντικαθίστανται από ηλεκτρονικά .Το κλαρίνο παραμένει ο βασιλιάς της ορχήστρας στην οποία πλέον έχουν προστεθεί κρουστά (ντραμς) , αρμόνιο,ηλεκτρική κιθάρα και μπουζούκι. Ο ήχος του κλαρίνουδεν είναι ο «βαρύς» ήχος της ηπειρωτικής Ελλάδας αλλά ένα «πάντρεμα» της μουσικής των νησιών του Αιγαίου και των ήχων της Μικράς Ασίας και της Κωνσταντινούπολης. Το γλέντι ξεκινάει γύρω στις έντεκα το βράδυ και τελειώνει συνήθως νωρίς το πρωί και πάντα αφού έχει βγει ο ήλιος.

Συνήθως οι τελευταίοι χωριανοί που έχουν μείνει (οι οποίοι είναι πολύ περισσότεροι από αυτούς που έχουν πάει για ύπνο) με την συνοδεία των οργάνων πηγαίνουν πόρτα-πόρτα και ξυπνάνε όλους εκείνους που «τόλμησαν» να πάνε για ύπνο.

Κι εκείνοι παρόλο το «βίαιο» ξύπνημα βγαίνουν αμέσως και αρχίζουν να χορεύουν έξω από την πόρτα του σπιτιού τους. Το πρωινό της 3ης ή 4ης Σεπτεμβρίου είναι ίσως το πιο μελαγχολικό του χρόνου . Σηματοδοτεί το τέλος ενός ακόμα καλοκαιριού αλλά και το τέλος της μεγάλης παρέας που σχηματίζεται από όλα τα μέρη του κόσμου. Δυσκολότερες είναι οι ώρες για τους ξενιτεμένους της Αμερικής και της Αυστραλίας , αλλά και για αυτούς της Αθήνας , οι οποίοι ξέρουν ότι πρέπει να περιμένουν πάλι τουλάχιστον ένα χρόνο για να ξαναβρεθούν στο αγαπημένο τους μέρος.

Το γεγονός ότι το πανηγύρι συμπίπτει με το τέλος του καλοκαιριού και την αρχή του φθινοπώρου βαραίνει ακόμα περισσότερο τις καρδιές όλων οι οποίοι ευχαριστούν τον Άγιο Μάμα για ένα ακόμη καλοκαίρι που πέρασαν στο χωριό , αλλά και τον παρακαλούν να τους αξιώσει να πάνε και το επόμενο.